Gestalt is een Duits woord en betekent zoveel als ‘georganiseerd’ of ‘zinvol geheel’. Volgens de Gestalt leer zien we geen fragmenten of specifieke kenmerken, maar nemen we de wereld waar in gehelen. Gestalt werkt in eerste instantie vanuit het visuele: men ziet eerst het geheel en dan de afzonderlijke delen. Ten opzichte van de andere coachstromingen houdt Gestalt zich eerder bezig met het ‘hoe’ en met gewaarwording, dan met het ‘wat’ of ‘waarom’. Hoe iemand spreekt, kijkt of zich terugtrekt zegt veel over hoe hij contact maakt met zichzelf en met de ander en wat er misloopt.
De Gestalt benadering is in de eerste plaats een attitude en een visie op de perceptie van het hier en nu. Niet zozeer een bundeling van technieken, maar veeleer een perspectief van waaruit het hier en nu gepercipieerd kan worden.
De Gestaltbenadering laat zich kenmerken in drie perspectieven:
Deze drie thema’s worden hieronder toegelicht.
Sta bij dit eerste thema eens stil bij deze vraag: Wat ben je nu gewaar?
Gewaar zijn (het Engelse begrip is ‘awareness’) is het proces van actief beleven van het hier en nu. Gewaar zijn gaat over aanwezigheid, actief in contact staan, hier en nu. Hier en nu heeft betrekking op de wisselwerking tussen het individu en zijn omgeving.
Gewaar zijn is in zoverre verschillend van bewustzijn, dat gewaar zijn een proces is van actief waarnemen en dat bewustzijn meer een tijdelijke helderheid is die ontstaat door inzicht. Het opvallende aan gewaar zijn is het kunnen ondergaan en tegelijkertijd, bij voldoende concentratie, het kunnen waarnemen. Dat je als lezer nu betekenis geeft aan de tekst die je zojuist gelezen hebt, is hier een voorbeeld van, waarbij je je gewaar bent wat de tekst met je doet.
Door het inbrengen van gewaar zijn, wordt betekenis toegekend aan de concrete ervaring. De kwaliteit hiervan is dat in de wisselwerking tussen individuen de beleving centraal komt te staan. Als interventietechniek leidt dit tot het vergroten van de reflectie, of anderszins draagt het bij aan de bewustwording van de wijze waarop interactie plaatsvindt.
Ken je de ervaring dat je bij een groep mensen aansluit en je direct de sfeer ervaart? En je wellicht de neiging hebt om je aan te passen aan die sfeer? Je gedrag wordt verklaard door de veldtheorie.
Veldtheorie beschouwt de sociale omgeving als een dynamisch veld dat invloed heeft op ons bewustzijn en op ons gedrag. Individueel gedrag wordt beïnvloed door de totaliteit van de situatie. De door ruimte en tijd afgebakende wisselwerking tussen individu en omgeving wordt ‘veld’ genoemd. Een veld kun je zien als een ingewikkeld netwerk van relaties en interacties, die samenkomen in tijd en plaats. Dit netwerk is constant aan verandering onderhevig. Een veld is altijd interactief, dat wil zeggen dat alles effect heeft op alles.
De opvatting van Perls is dat alles wat bestaat in de wereld polair is: er is donker omdat er licht is, er is hard omdat er ook zacht is. De Gestaltbenadering ziet die polariteiten in wisselwerking met elkaar. Beide polen zijn daarmee even belangrijk en noodzakelijk voor ‘optimaal gedrag’. Optimaal gedrag is gedrag dat, gegeven een bepaalde situatie, de individuele of groeps behoeften vervult. Voorbeeld: te veel aanpassing kan leiden tot identiteitsverlies, te veel onafhankelijkheid kan leiden tot uitstoting uit de groep. Een veld kan altijd worden waargenomen in polen.
Een voorbeeld van dit derde thema is het gevoel van honger. Als je lichaam zwakker wordt, zal een gevoel van honger zich op de voorgrond dringen. Je lichaam heeft voedsel nodig en het gevoel van honger zal pas verdwijnen als het evenwicht in je lichaam weer is hersteld. Zolang dit evenwicht niet hersteld is, is er sprake van een onafgemaakte Gestalt. Zodra je lichaam voldoende voedsel heeft ontvangen, is de Gestalt geformeerd en verdwijnt deze uit de voorgrond. Zodra er een onbalans ontstaat in het evenwicht, zal het organisme streven naar een nieuw evenwicht. Dit proces heet Gestaltformatie.
Gestaltformaties hebben betrekking op alle menselijke processen waarin behoeften vervuld dienen te worden. Gestaltdestructie treedt op nadat de behoefte bevredigd is. Pas als dit gebeurd is, kan een nieuwe behoefte op de voorgrond treden en wordt een nieuwe Gestalt mogelijk.
De Gestaltbenadering definieert ontwikkeling en groei vanuit het Gestaltformatie- en Gestaltdestructieproces. Dit proces is zelden ideaal, zoals hierboven beschreven. We hebben continu te maken met verstoorde wisselwerkingen, omdat de omgeving het vervullen van onze behoeften verhindert en frustreert. Het is dus van belang om aandacht te geven aan wat zich aandient. Indien dit niet gebeurt zullen onvoltooide zaken als een filter op je behoefte werken: een conflict wat niet uitgesproken wordt, zal blijven ‘vragen’ om voltooiing.